STEF BOS
STEF BOS
Het is de eerste dag van de zomer. De zon aan de hemel, het frisse groen. Ik heb met Stef afgesproken in het bos bij het openlucht theater in Nijverdal.
Het pad kronkelt tussen de hoge dennen door, waar het licht gefilterd valt in vlekken op de grond. Het is stil, op het geritsel van bladeren na. Midden in dit decor, bijna te vanzelfsprekend om toevallig te zijn, zit Stef Bos. Stef Bos in het bos.
We zitten hier midden in het bos, bijna symbolisch. Stef Bos in het bos. Hoe zou jij jezelf, op dit moment in je leven, voorstellen?
Ja, het klopt wel, hè. Op dit moment voel ik dat ik op een goede plek zit. Ik ben net voorbij de zestig en dan besef je steeds meer dat je onderdeel bent van een groter geheel. Als je jong bent, denk je nog dat de eeuwigheid een optie is. Maar voorbij de veertig weet je: dat is het niet. En vreemd genoeg zit daar juist schoonheid in.
Een van de boeken die mij daarin gevormd heeft, is 'Alle mensen zijn sterfelijk' van Simone de Beauvoir. Het gaat over iemand die eeuwig leeft. Toen ik nog jong was had ik wel zoiets van, wat moet de wereld eigenlijk zonder mij? Een hele narcistische gedachte. Maar toen ik dat las, begreep ik: de dood is een goede uitvinding. Er is een begin en een eind, en dat geeft betekenis. Het idee dat je hier komt, dat je verdwijnt en dat je deel bent van een groter verhaal – dat maakt rustig.
Je zei net: "deel van een groter geheel". Je vader gaf je daar ooit een metafoor voor, toch?
Ja. We zitten hier tussen de bomen, en dat herinnert me altijd aan de metafoor dat mijn vader me leerde. Hij zei:
Stef, het gaat niet om de blaadjes, het gaat om de boom.
Al die blaadjes – dat zijn levens. Ze vallen in de herfst, gaan naar de grond, vergaan en geven voeding aan de grond waardoor de boom kan blijven groeien. Waar het om gaat, is de boom. Niet om de blaadjes. De boom groeit altijd door, dus het leven gaat door en wij zijn maar een klein deel van het leven. Pas later besefte ik de waarheid en de schoonheid van die gedachten.
Wat vaak misgaat in de wereld, is dat sommige blaadjes denken dat ze de boom zíjn. En dan ga je elkaar vernietigen – in oorlog, in conflict – omdat je vergeet dat we allemaal onderdeel zijn van hetzelfde grotere geheel.
Dat raakt aan iets wat vandaag de dag heel actueel is: verbinding. We leven in een tijd van polarisatie, van mensen die vooral in schermen kijken. Hoe zie jij dat?
Verbinding is misschien wel het kernwoord. Ik ben daar optimistisch over. We zitten nu in een fase waarin we elkaar kwijtraken – door technologie, door tegenstellingen – maar juist dat zal ons weer terugbrengen. Het wordt zo duidelijk, zo manifest, dat mensen op een dag een andere route gaan zoeken.
Alle mythologieën – of je nu kijkt naar het christendom, het taoïsme of het boeddhisme – zeggen hetzelfde: de mens moet terugkeren naar het besef dat hij deel is van een groter geheel. En ik geloof dat wij daar weer naartoe gaan.
Wanneer voel jij die verbinding het sterkst?
Heel eenvoudig: in muziek. Wanneer je met anderen speelt en je op dezelfde frequentie komt, word je samen één organisme. We spelen nu met z'n drieën, met een band. Als iedereen daar zichzelf inlevert of zichzelf achterlaat in de coulissen. En deel wordt van wat je met elkaar doet. Dat is de ultieme verbinding. Dat is magisch. Je ego verdwijnt, je smelt samen.
Hetzelfde geldt in een goed gesprek. Als iemand tegenover je zit en écht luistert, niet alvast nadenkt over de volgende vraag, dan gebeurt er iets. Dan ontstaat die resonantie. En dat is de essentie van verbinding: aanwezig zijn, luisteren, samen in het moment zijn.
Ik heb je vaker horen zeggen dat je jezelf meer als een doorgeefluik ziet dan als iemand die "bedenkt". Hoe werkt dat voor jou?
Vroeger dacht ik dat ik de liedjes verzon. Totdat ik erachter kwam: ze verzinnen mij. En dan heb je helemaal geen last meer van een writer's block. Sterker nog, als je niet schrijft, is daar een reden voor.
Freek de Jonge zei ooit tegen me: er loopt een onzichtbare draad door de tijd, waar alles in zit. Noem het, het collectieve onderbewustzijn, waar alles in zit. Onze voorouders, hun stemmen, hun ervaringen, die dragen we in ons mee.
Fascinerend.
En daar ligt dus een ongelooflijke bron. Als kunstenaar hoef je niet zozeer iets te bedenken, je moet proberen je te openen, je af te stemmen, en aan te haken op die draad. Of zoals Paul Simon zei, durven ondergaan in een stroom van onderbewustzijn.
Dat klinkt mystiek, en makkelijker dan dat het is, het heeft bij mij ook even geduurd daar op te vertrouwen. Je moet openstaan. Soms komt een zin binnen als een geschenk. Daarna begint het ambacht: je vangt dat vonkje op en geeft het vorm met je eigen kennis en ervaring. Het komt dus uit de lucht vallen, maar jij moet wel het netje bij je hebben om het te vangen.
Je spreekt vaak over het belang van jezelf kleiner maken. Wat bedoel je daarmee?
In onze cultuur wordt vaak gezegd: je moet jezelf laten zien, groot maken, je manifesteren. Maar ik heb ontdekt dat het omgekeerde waar is.
Hoe kleiner je jezelf maakt, hoe groter de ruimte die je kunt gebruiken.
Dat voel je in mijn nummer kathedralen bijvoorbeeld: zodra je jezelf niet centraal stelt, opent zich iets veel groters. Je voelt dat je deel bent van een beweging die door je heen stroomt. En dat is precies waar de magie ontstaat.
Je hebt op veel plekken in de wereld gewoond en gewerkt. Waar voel jij je het meest thuis?
Dat is een moeilijke vraag, want ik ben ambivalent. Ik kan me thuis voelen in Kaapstad, waar mijn kinderen geboren zijn. In België, waar ik lang heb gewoond. In Utrecht, waar ik gewoond heb. Maar ook, zoals vandaag, toen ik over de Sallandse Heuvelrug reed.
Misschien is het antwoord simpeler: ik voel me thuis in mezelf. En daardoor kan ik op veel plekken thuiskomen.
Als je terugkijkt op je leven: wat waren de grootste hordes die je moest nemen?
Dat heeft te maken met onzekerheid.
We denken vaak dat zekerheid belangrijk is, maar echte zekerheid ligt in het durven laten zien van je onzekerheid. Dat besefte ik pas later. Het is juist het zoekende wat mensen interessant en mooi maakt. Als jongere bouw je muurtjes, omdat je niet gekwetst wilt worden. Maar die muren moet je vroeg of laat afbreken, anders eindig je gevangen in jezelf.
Een groot moment voor mij was mijn weigering om in militaire dienst te blijven. Alles in mij zei: hier hoor ik niet. Ik heb gedeserteerd, bijna mijn toekomst verspeeld. Dat was een gevaarlijke, maar noodzakelijke keuze. Achteraf zie ik: zulke catharsismomenten zijn onvermijdelijk. Dood, geboorte, liefde, verlies – dat zijn de momenten waarop je groeit. Het zijn allemaal dingen waarin wij voelen als mens dat we niet meer in controle zijn. Dat zijn onze sterkste momenten omdat je, je dan moet overgeven aan iets wat groter is. En dan is het is groeien.
Veel van je nummers dragen dat ook in zich. Is er een lied dat voor jou je kern het meest raakt? Waarin we Stef in zijn puurste vorm terug horen?
Moeilijk te kiezen. Papa is er zo een en Wit Zand, omdat ik daar echt open kaart speelde. Het was precies mijn gevoel, alsof de wolken dat hebben geschreven. En dan kom je in een soort bad terecht en kan ik dat elke avond zingen, het opent dan steeds een andere deur voor mij.
Ik denk dat je als songwriter eigenlijk één groot lied schrijft, in verschillende hoofdstukken. Papa was voor mij een blauwdruk. Het was geen lied van conflict, zoals vaak gedacht wordt, maar een manier om te zeggen: ik hou steeds meer van jou. Alleen had ik daar een omweg voor nodig.
Als we het hebben over lessen: wat is voor jou de belangrijkste les in het leven geweest?
We maken allemaal fouten in het leven, en kijk bij een conflict eerst naar je eigen aandeel.Dat zeg ik ook tegen mijn kinderen. In elke relatie, in elk conflict, zit iets van jezelf. Dat kun je veranderen. De ander niet.
Veel leiders vandaag – of dat nou Trump is, Poetin, of iemand anders – handelen puur vanuit ego. Dat is vernietigend. Ik begrijp het niet. Ik doe ook wel eens dingen verkeerd, maar aanhoudend destructief zijn? Dat is bizar. Wat is er dan gebeurd dat mensen dat zo kunnen gaan doen? Wat zit daaronder? Daar zouden wij veel meer naar moeten kijken.
Als je nu diep in jezelf kijkt: wie is Stef Bos dan, ten diepste?
Misschien ben ik uiteindelijk gewoon een blaadje aan de boom
.
Ik voel me verwant met de taoïstische gedachte: vanuit niets kan iets ontstaan. Niets durven zijn, niemand durven zijn – dat schept ruimte. Dan kom je weer op hetzelfde dat als je jezelf klein durf te maken wordt de ruimte om je heen groter. Ik heb mijn geschiedenis, mijn karakter, mijn littekens. Maar ik ben ook dat jongetje dat ooit in een box stond te roepen: zie mij.
Misschien draait mijn werk daar nog steeds om: een poging om mezelf te ontcijferen.
Is dat dan de zin van het leven?
Voor mij wel. Het zoeken naar de vorm waarin jij past. Ik had laatst een fantastische droom. Waarbij ik overal allerlei verschillende soorten silhouetten op de grond zag liggen. En toen dacht ik, oh maar het is eigenlijk heel simpel. Je moet gewoon naar de vorm zoeken waar jij in past. En ik werd wakker uit die droom en dacht, dit is precies waar ik nu zit.
Ik begin samen te vallen met mezelf.
Maar ook: iets toevoegen. Zoals die boom. Die vraagt zich niet af wat de zin is. Hij vangt licht, zuigt water, laat blaadjes groeien. De blaadjes vallen en voeden weer de boom. Zo gaat het leven verder. Ik denk dat wij hier zijn om iets bij te dragen. Niet om kapot te maken.
